جولان تکفیری ها علیه شیعیان

تحلیلی بر بحران سوریه و موقعیت شیعیان در این کشور

د. هیثم مزاحم*
مترجم: محمد مظهري امروز سوریه به لحاظ نظامی شاهد پیشرفتهای ملموس و قابل توجهی است؛ ارتش توانسته در تعدادی از مناطق و به ویژه در منطقه القلمون در اطراف دمشق و مرزهای لبنان پیشروی خوبی داشته باشد و همچنین در استان حمص و اطراف حلب هم نظام توانسته کنترل امور را به دست گیرد. اما در مقابل مخالفان مسلح و هم پیمانان تکفیری شان (جبهه النصره و جبهه اسلامی ) آماده درگیری و آغاز حملات در جنوب سوریه از درعا به سمت پایتخت می شوند، زیرا عربستان و شرکایش  به هیچ وجه از وضعیت موجود راضی نیستند و خواستار تغییر توازن نظامی- استراتژیک هستند. البته نمی توان از اکنون آینده این درگیریها را پیش بینی کرد و به نظر می رسد هیچ یک از طرفین قادر نباشد به راحتی بر دیگری غلبه کرده و کنترل همه جا را به دست گیرد زیرا میدان نبرد بسیار وسیع شده و مساحت سوریه کم نیست و از سوی دیگر هر دو طرف از پشتیبانی های بین المللی و منطقه ای برخوردارند. اما شیعیان شام که تاریخ طولانی و پر حادثه ای در این منطقه داشته اند، در عین امیدواری نگران آینده خودشان هستند.
در این میان جهان اسلام و کشورهای عربی عکس العمل قابل توجهی به مصائب و مشکلات شیعیان و دیگر اقلیتهای سوریه نشان نداده  اند الا برخی کشورها همچون ایران، لبنان و عراق و برخی گروهها و سازمانهای شیعه در کشورهای عربی که نگران وضعیت اقلیت شیعه در سوریه هستند. در سطح بین المللی هم به دلیل قلت تعداد شیعیان و فقدان اهمیت استراتژیک در سوریه هیچ اقدامی در حمایت از ایشان صورت نگرفته است و بیشتر توجهات به وزن کشی و کشمکش قدرتهای جهانی و منطقه ای در سوریه معطوف است.

تشیع در خاورمیانه
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357 شمسی (1979 میلادی) و تشکیل نظام جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی شیعیان در خاورمیانه به تدریج از انزوا خارج شده و به بازیگران اصلی تبدیل شدند. اولین پیامدهای انقلاب در جنبش اما موسی صدر و تقویت موقعیت شیعیان محروم لبنان نمود پیدا کرد و با پیروزی حزب الله لبنان بر اسرائیل در جنوب این کشور و اجبار اشغالگران صهیونیستی به ترک خاک لبنان در سال 2000 و سپس ناکامی اسرائیل در جنگ 33 روزه پر رنگ تر هم شد. از سوی دیگر سقوط صدام حسین در عراق موجب تقویت جایگاه شیعیان در دولت عراق و افزایش قوت شیعه در خاور میانه شد. اما بحران سوریه از جنس دیگری بود. مساله سوریه توانست یک ائتلاف فراگیر شیعه از ایران گرفته تا عراق، سوریه و حزب الله و همچنین افغانستان، پاکستان و خلیج فارس را حول محور مقاومت ایجاد کند؛ ائتلافی که نه بر اساس ملاکهای مذهبی و فرقه ای بلکه در حمایت از جبهه مقاومت و در برابر اشغالگری اسرائیل و سلطه جویی امریکا است.

شیعیان سوریه

شیعیان (به معنای عام) در سوریه یک اقلیت قدرتمند را تشکیل می دهند. تقریبا یک درصد کل جمعیت سوریه شیعه اثناعشری هستند که به دلیل قلت عددشان از اهمیت و قدرت راهبردی برخوردار نیستند. اما علوی ها که آنها هم خود را شیعه می دانند در حدود 12 تا 15 درصد جمعیت سوریه را تشکیل می دهند و دارای نفوذ گسترده ای در حکومت، ارتش و سازمان امنیت سوریه هستند که در صورت سقوط بشار اسد دیگر نمی توانند جایگاه سابق خود را داشته باشند. در مجموع شیعیان از اثنا عشری و علوی گرفته تا اسماعیلیان و حتی اقلیتهای مسیحی در یک چیز مشترک هستند؛ نگرانی از تشکیل یک حکومت سنی سلفی - تکفیری پس از سقوط اسد. در واقع این نگرانی بی مورد هم نیست و چنانکه شاهدیم تندروهای تکفیری در برخی روستاها دست به نسل کشی های مذهبی و پاکسازیهای فرقه ای زده اند.

در طول تاریخ سوریه بین شیعیان و سنی ها تا قبل از این جنگ داخلی رابطه ای حسنه وجود داشته است. اما در حال حاضر به دلیل تحریک های مذهبی و فرقه ای وضعیت تغییر کرده و فضا فتنه آلود شده است تا جایی که برخی اوقات درگیریهای مذهبی- طائفه ای بین ب شهرها و روستاها گزارش می شود. اما بطور کلی هنوز هم بسیاری از اهل سنت سوریه (تقریبا 30 تا 40 درصد) هستند که همچنان از بشار اسد حمایت می کنند و با علویها و شیعیان و مسیحیان و اقلیتهای دیگر همراه و همدل هستند و روابط حسنه خود را حفظ کرده اند.

حضور حزب الله در سوریه
ورود حزب الله به جنگ سوریه توانست معدلات میدانی را تغییر دهد و کمی از نگرانی شیعیان سوریه بکاهد. البته مشارکت حزب الله در این جنگ یک عمل پیشدستانه محسوب می شود که با قصد ممانعت از قدرت گرفتن گروههای تکفیری و جلوگیری از گسترش نفوذشان به لبنان صورت گرفت، اما در عمل به حفظ نظام اسد و دفاع از شهرهای سوریه همچون دمشق، حمص و حلب و القصیر کشیده شد. نباید فراموش کنیم که سقوط بشار اسد یک شکست استراتژیک برای جبهه مقاومت و مخصوصا حزب الله که همیشه از پشتیبانی لوجستیک دولت سوریه برخوردار بوده محسوب می شود. حزب الله لبنان در صورت شکست بشار اسد و پیروزی سلفی ها یکی از راههای اصلی اش برای انتقال سلاح و ذخایر نظامی مخصوصا موشک ها را از دست خواهد داد.
اگرچه برخی هم از نگاه خود همراهی شیعیان با نظام بشار اسد را یک عمل غیر اخلاقی واشتباه استراتژيک می دانند، اما بیشتر شیعیان سوریه و لبنان و حتی عراق سقوط بشار اسد  و به قدرت رسیدن سلفی های تکفیری را مساوی تهدید موجودیت خودشان می انگارند.

· دکتر هیثم مزاحم کارشناس مسائل خاورمیانه و مطالعات اسلامی در لبنان و نویسنده روزنامه البلد و سایت المانیتور